Tekst, którego fragmenty i link do jego pełnej wersji zamieszczamy poniżej, opublikował portal Nowa Era na progu wakacji – 22 czerwca 2021 roku. Dlatego uszedł naszej uwadze wtedy i do wczoraj, kiedy to podczas pogłębionych poszukiwań wartościowego tekstu do sobotniej lektury „odkryliśmy” go – pozostawał nadal niezauważony.

Ale teraz, w okresie coraz większych obciążeń i zagrożeń, na jakie codziennie narażeni są wszyscy uczący w polskich szkolach, uznaliśmy iż ponowne upublicznienie tego opracowania jest pilnie potrzebne. Oto fragmenty tego tekstu autorstwa dr Agnieszki Mościckiej-Teske – kierownika Zakładu Psychologii Klinicznej i Zdrowia na Wydziale Psychologii i Prawa Uniwersytetu SWPS w Poznaniu:

Foto: www.swps.pl

Dr Agnieszka Mościckia-Teske – psycholożka, psychoterapeutka i biegła sądowa

Płonąć, ale się nie wypalić. Jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu

[…] O wypaleniu zawodowym mówimy wtedy, gdy w czyimś przeżywaniu samego siebie i otaczającego świata zaczynają dominować negatywne stany emocjonalne, w relacjach z innymi ludźmi pojawia się zniechęcenie, a własne kompetencje zawodowe zaczynają być postrzegane jako bezwartościowe. Badacze nazywają te objawy wyczerpaniem emocjonalnym, tendencją do depersonalizacji lub cynizmu i obniżonym poziomem poczucia własnych osiągnięć (Maslach, Leiter, 2011).

Nauczyciele są jedną z grup zawodowych najbardziej narażonych na wypalenie ze względu na specyficzne zadania wymagające codziennego kontaktu z innymi ludźmi, naznaczone misją pomagania i opieki. To obciążenie jest związane przede wszystkim z odpowiedzialnością za osoby o ograniczonej decyzyjności i kontroli oraz z narażeniem na sytuacje trudne i nieprzewidywalne. Wykonywanie pracy tego rodzaju pociąga za sobą angażowanie się w relacje, współodczuwanie stanów emocjonalnych innych ludzi i konieczność zmagania się z własnymi intensywnymi emocjami. Te obciążenia zawodu pedagoga wraz z generującymi stres warunkami organizacyjnymi pracy stanowią podstawowe czynniki ryzyka wypalenia zawodowego. […]

Istotnym objawem wypalenia zawodowego jest obniżone poczucie własnych osiągnięć. Polega ono na postępującej utracie wiary we własne kompetencje. W efekcie może pojawić się odczucie nieadekwatności zawodowej i bezwartościowości. Ten stan charakteryzuje się też negatywnym nastawieniem człowieka do przyszłości. Osoba wypalona przewiduje przede wszystkim swoje porażki. Zaczyna mieć trudności z rozwiązywaniem nawet najprostszych problemów zawodowych, z którymi dotychczas świetnie sobie radziła. Coraz częściej wykazuje też brak elastyczności w dostosowaniu się do nowych wymagań, wyzwań czy warunków.

Czynniki środowiska pracy potęgujące poczucie zniechęcenia i wypalenia

Według badaczy pojawienie się wypalenia zawodowego ma ścisły związek ze stresem zawodowym – im wyższy poziom tego stresu, tym większe ryzyko wypalenia. Christina Maslach i Michael Leiter (2011), jedni z najbardziej znanych badaczy tego zjawiska, wyodrębnili właściwości pracy, które mogą doprowadzić do wypalenia u pracowników. Skategoryzowali je w sześciu obszarach relacji „człowiek – praca” i wskazali w nich konkretne cechy pracy zwiększające prawdopodobieństwo wypalenia. Pierwszym z nich jest „obciążenie pracą” – jako czynniki stresogenne badacze wskazali tu nadmierną dyspozycyjność, presję czasu i konieczność zbyt dużego nakładu pracy w stosunku do efektów. Drugi obszar to „kontrola” – źródłami stresu mogą być nadmierna kontrola zewnętrzna przy niedostatecznej kontroli własnej, nieskuteczne zespoły, nieskuteczni przywódcy oraz wprowadzanie systemu mikrozarządzania. Trzecim obszarem są „nagrody” – znaczenie mają niski poziom finansów i benefitów socjalnych, a także brak uznania pozafinansowego (w postaci np. podziękowań, publicznych pochwał dokonań). Kolejny obszar to „społeczność” – najsilniejszymi stresorami są tu słaba komunikacja, podziały i poczucie alienacji. Piątym obszarem jest „sprawiedliwość” – największe znaczenie dla samopoczucia pracowników mają tutaj świadomość bycia szanowanym, niewystępowanie zachowań faworyzujących pewne grupy lub osoby oraz dbanie o podejście antydyskryminacyjne. Ostatnim obszarem wymienianym przez badaczy są „wartości” – nieuczciwość, zmuszanie do destruktywnych czynności lub odbieranie znaczenia pracy przyczyniają się do wzrostu poziomu stresu oraz ryzyka wypalenia zawodowego. Maslach i Leiter podkreślają, że poprawa funkcjonowania instytucji w tych sześciu obszarach w istotny sposób zmniejsza ryzyko wypalenia zawodowego pracowników.

Istotna rola wsparcia społecznego

Jednym z najbardziej skutecznych buforów chroniących przed stresem zawodowym jest wsparcie społeczne (Sęk, Cieślak, 2013). Badania naukowców i obserwacje praktyków od lat potwierdzają, że wspierające, przyjazne otoczenie społeczne, które dostarcza narzędzi i pomysłów do radzenia sobie z trudnościami, to najlepsze remedium na stany napięcia i przeciążenia zawodowego.[…]

Wsparcie społeczne jest nie tylko najskuteczniejszym czynnikiem pomagającym radzić sobie ze stresem, lecz także jednym z obszarów najłatwiejszych do wzmacniania. Promocja dobrych relacji, inwestycja w przyjazne kontakty, zapewnienie pracownikom możliwości nawiązywania i pogłębiania relacji oraz polityka instytucji zachęcająca do wzajemnego pomagania sobie wymagają naprawdę niewielkiego nakładu środków w stosunku do ogromu pozytywnych efektów dla zdrowia i samopoczucia pracowników. […]

Pamiętaj o odpoczynku

Podstawowymi okolicznościami sprzyjającymi rozwijaniu się wypalenia zawodowego są dysproporcje w zakresie czasu poświęcanego na życie prywatne i zawodowe oraz uwagi, którą na nie kierujemy. Najprostsza metoda przywracania równowagi w tym zakresie to zapewnienie sobie możliwości odpoczynku i jego efektywne wykorzystanie. Warto pamiętać o tym, że odpoczynek powinien mieć cykl dzienny, tygodniowy i roczny. Dla każdego człowieka czas potrzebny na regenerację zasobów fizycznych, umysłowych i emocjonalnych może być nieco inny. Ważne jest to, by występował on cyklicznie po określonym odcinku czasu poświęconym na pracę. W ciągu dnia na odpoczywanie warto przeznaczyć kilka godzin, w ciągu tygodnia – kilka dni, a w ciągu roku – kilkanaście dni (najlepiej następujących po sobie). […]

Kontakty pozazawodowe i przyjemność płynąca z hobby

W cyklu dziennym i tygodniowym poza wydzieleniem czasu na aktywności pozazawodowe ważne jest również zapewnianie sobie możliwości oderwania myśli od pracy. W tym celu warto nawiązywać i utrzymywać znajomości z osobami spoza swojego środowiska profesjonalnego oraz dbać o odkrywanie i rozwijanie zainteresowań. Kontakt z osobami, które funkcjonują poza rzeczywistością oświatową, pozwala choć przez chwilę zająć się innymi aktywnościami i umożliwia podejmowanie w rozmowach tematyki niezwiązanej z pracą. Poświęcenie czasu na hobby natomiast przekierowuje uwagę oraz angażuje emocje w obszar pozazawodowy, co przynosi wytchnienie i jest źródłem przyjemności. Warto pamiętać o tej ostatniej, szczególnej wartości, którą niesie ze sobą realizacja pasji i zainteresowań. Stanowią one niebagatelne źródło pozytywnych doznań. […]

Świadoma koncentracja na stanach pozytywnych

Powyższe ćwiczenie wpisuje się w sposoby wzmacniania pozytywnych doświadczeń bazujące na najnowszych odkryciach neuronauki (Hanson, 2020). Tysiące lat kształtowania się mózgu człowieka doprowadziły do wyposażenia go w automatyczną tendencję do skupiania się na trudnościach i niebezpieczeństwie. Doświadczanie i utrzymywanie pozytywnych stanów wymagają świadomego ukierunkowywania uwagi i aktywności.[…]

Zatrzymywanie się przy pozytywnych stanach i wzmacnianie ich służą nie tylko ochronie przed negatywnymi skutkami obciążeń zawodowych. Dbałość o równowagę pomiędzy życiem prywatnym i zawodowym, o realizację własnych wewnętrznych potrzeb oraz o balans pomiędzy doświadczaniem emocji pozytywnych i negatywnych to wyrazy troski o samego siebie. Warto pamiętać o tym, że dopiero po zadbaniu o siebie i własne zasoby możemy podzielić się nimi z innymi. W pierwszej kolejności bądźmy zatem dobrzy dla siebie samych, by następnie móc przekazywać to, co najlepsze, światu. […]

Cały tekst „Płonąć, ale się nie wypalić. Jak przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu” – TUTAJ

Źródło: www.nowaera.pl