W początkowym akapicie zamieszczonego w minioną niedzielę 577 Felietonu, w którym zwierzałem się z mich rozważań o czym ma ten felieton być, napisałem takie zdanie:

Ale, choć korci mnie podzielenie się z Wami refleksjami jakie zrodziła lektura projektu nowelizacji Prawa oświatowego, w którym określono  prawa, wolności i obowiązki uczniów, to sobie to dzisiaj „odpuszczę”.

Ale, że temat ten korci mnie nadal, postanowiłem go podjąć, ale nie w formule felietonu, bo to temat za poważny na jego lekkie potraktowanie. Przeto po kilku dniach uznałem, że najlepszą formułą aby podzielić się z Wami moimi refleksjami będzie esej. Oto i on:

Esej o centralnym pomyśle MEN na załatwienie bardzo zróżnicowanych problemów

jednostkowych i lokalnych.

Zacznę od pozytywów – oczywiście jest to moja ocena – owego projektu. O dziwo nie będzie to nic, co dotyczy tytułowych praw, wolności i obowiązków ucznia, nie będzie to także pochwała decyzji o powoływaniu rzeczników praw ucznia – bo to, co do zasady i przewodniej idei, są oczywiste oczywistości. To o czym chcę napisać na początku jest spowodowane lekturą tego fragmentu owego projektu ustawy, w którym zapisano, że powołanie rady szkoły ma być obligatoryjne – z drobnymi, uzasadnionymi, wyjątkami. Oto ten fragment:

„Art. 14. 1. W szkołach lub placówkach, w których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie została powołana rada szkoły lub placówki, powołuje się radę szkoły lub placówki nie później niż do dnia 30 września 2026 r. […]”

Dlaczego uznałem, ze to ten, dość lapidarny fragment tak obszernego, liczącego 40 stron projektu, zasługuje na jego przywołanie i moją pozytywną opinię? Bo mam cały czas w pamięci dzieje tej formy szkolnej (nie uczniowskiej) samorządności, której od kilkudziesięciu lat zwolennikiem i propagatorem jest prof. Bogusław Śliwerski. Wielokrotnie o tym pisał i o to apelował, zarówno na swoim blogu „Pedagog” jak i w swoich publikacjach oraz udzielanych wywiadach. Dla potrzeb tego eseju przywołam dwa fragmenty z wywiadu, jakiego udzielił „Gazecie Wyborczej” w osobie red. Tomasza Kwaśniewskiego, którego zapis, zatytułowany „Szkoła powinna być laboratorium demokracji. Rozmowa z prof. Bogusławem Śliwerskim” ukazał się w styczniu 2016 roku:

W Tym samym wywiadzie, na pytanie ”Dziś to prawo nadal obowiązuje?” profesor odpowiedział: „Tak, ale dziś na ponad 26 tysięcy szkół rady szkolne są tylko w 2 procentach”.

Sytuacja ma zostać zmieniona dopiero dzisiaj, po prawie 34 latach od wejścia w życie Ustawy  dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty obowiązującej od dnia 25 października 1991 r., która zawierała  taką regulację w sprawie rad szkół:

Źródło: www.isap.sejm.gov.pl

Trochę to smutne, że inicjatywa zmiany prawa oświatowego w tych ważnych obszarach funkcjonowania szkoły pojawiła się dopiero po ponad półtorarocznym okresie rządów „Koalicji 15 X”. Zapewne nie tylko ja witam tę inicjatywę ustawodawczą, jak jakieś niesamowite osiągnięcie aktualnej władzy. Ale nie bez pewnych obaw o jej funkcjonowanie w praktyce…

Gdy zbierałem materiały do tego eseju, i  w miarę jego pisania, zaczęła mi w głowie rodzić się zupełnie nowa, już nie tak optymistyczna, refleksja:

To bardzo dobrze, ze powstanie prawo nakazujące, już nie obligatoryjne, a obowiązkowo, powołanie rady szkoły. Ale… Ale czy to zagwarantuje, że – powstałe pod przymusem – organy szkolnego samorządu NAPRAWDĘ będą gwarancją społecznej kontroli nad tym co w szkole się dzieje? Wszak od tak dawna w Polsce obowiązuję przepisy, zabraniające prowadzenia samochodu pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających, zabraniające pływania w tym samym stanie w zbiornikach wodnych, zakazujące palenia ognia podczas suszy  w terenach leśnych i na łąkach, nakazujące udzielania pierwszeństwa pieszym na pasach, stosowania przemocy w rodzinie…  A Mio tego za przekroczenia  owych zakazów, co roku karanych jest tylu, tylu sprawców!

Czy inaczej będzie w przypadku nakazu powoływania rad szkół? Czy już od wejścia w życie tej ustawy wszędzie zapanuje dobrostan wśród wszystkich członków szkolnych społeczności, tylko dlatego, że zacznie obowiązywać ta ustawa?

Ośmielę się na taką antycypację:

Czy kiedy w PRL-u, którego prawo obligatoryjnie nakazywało powoływanie Rad Narodowych – na wszystkich szczeblach administracyjnych, naprawdę gwarantowały one podmiotowość obywatelom? Jako ten, który żył w tamtym systemie wiem, że tak nie było. To był tylko parawan rzekomej  „demokracji ludowej”. Członkami owych rad, wybieranych co prawda w wyborach, mogli być jedynie „swoi”, wskazani przez „kierowniczą siłę narodu”, czyli PZPR i jego wasalskie przystawki: SD i ZSL. A i tak wszystkie decyzje zapadały zgodnie z poleceniami miejscowego pierwszego sekretarza „Partii”!

Dlatego, ciesząc się (zapewne wraz z prof. Śliwerskim) z projektu owej regulacji prawnej, jednocześnie  myślmy o tym co i jak powinno się zadziać , aby owa rada nie stała się rodzajem „nowej świeckiej tradycji”, takim gremium umiejętnie przez dyrekcję szkoły „zakulisowo” skompletowanym, które będzie podejmowało uchwały  wcześniej, w nieformalnych konsultacjach, uzgodnione z panią/panem, zarządzającą/ym  szkołą ze swojego dyrektorskiego  gabinetu.

x            x            x

W końcowej części tego teksu jestem Wam winien wyjaśnienie, dlaczego akurat o radach szkoły postanowiłem się wypowiedzieć, a nie o owych tytułowych prawach, wolnościach i obowiązkach  ucznia, a także nie podjąłem tematu powoływania rzeczników praw ucznia.

Powód jest jeden: Decyzję taką podjąłem po lekturze tekstu Katarzyny Stefańskiej, który został zamieszczony na stronie  < Wyborcza.pl ŁÓDŹ > we wtorek 15 lipca pod tytułem „Zakaz różowych paznokci i zgody na toaletę. MEN ukróca szkolne aberracje”, a który w wydaniu papierowym – w piątkowym dodatku „Tygodnika ŁÓDŹ” został opatrzony tytułem „Prawa ucznia w nowej ustawie MEN”.

Generalnie Autorka napisała tam to wszystko, co i ja myślę o regulacjach zawartych w owym projekcie. Także to, czym ten tekst zakończyła, czyli kilkoma wypowiedziami  nauczycieli o tych centralnie gwarantowanych prawach i wolnościach ucznia, także nie wzbudziło mojego sprzeciwu. Przytoczę właśnie ten ostatni fragment tekstu Katarzyny Stefańskiej:

„Od lat mówi się o prawach ucznia, a gdzie są prawa nauczyciela?” 

Jest i druga strona medalu. Reakcja środowiska nauczycielskiego. Ich największy lęk to to, że reforma, choć dobrze brzmi na papierze, w praktyce zepchnie nauczyciela do roli bezradnego świadka.

– Już dziś nauczyciel w wielu sytuacjach jest bezradny. Jeśli wejdą te przepisy, to mamy gotowy przepis na chaos. Uczeń, który powoła się na swoje prawa, nie będzie już musiał nic – a my i tak odpowiadamy za jego bezpieczeństwo, realizację podstawy, współpracę z rodzicami – mówią z wątpliwościami.

Szczególne kontrowersje wzbudza zapis o prawie do zachowania prywatności w sytuacji, w której uczeń jest pełnoletni. Z jednej strony nauczyciele dostrzegają potrzebę chronienia autonomii młodych dorosłych. Z drugiej, niepokoi ich oderwanie szkoły od rzeczywistości, w której osiemnastolatek nadal często pozostaje pod opieką rodziców i jest na ich utrzymaniu.

Na tym zakończę moje refleksje  o tym centralnym pomyśle MEN na załatwienie bardzo zróżnicowanych problemów jednostkowych i lokalnych.

Włodzisław Kuzitowicz