Dzisiaj proponujemy kilka fragmentów obszernego opracowania autorstwa Sylwii Żmijewskiej-Kwiręg, zamieszczonego na portalu Centrum Edukacji Obywatelskiej, podejmującego ciągle aktualny temat oceny zachowania. Warto także zapoznać się z całym tym tekstem:

Foto: www.pafw.pl

Sylwia Żmijewska-Kwiręg

Najwyższy czas na zmiany w ocenie

[…]

Zarzuty wobec oceny zachowania są formułowane od wielu lat. Nie jest sprawiedliwa i obiektywna. Nie uwzględnia naturalnych predyspozycji i ograniczeń ucznia. Nie służy systematycznemu rozwojowi i zwiększaniu u ucznia samoświadomości własnych zachowań. Ma też małe znaczenie dla samych młodych ludzi. Z analizy wiemy, że jest też „przeceniania” w polskim systemie. W innych europejskich systemach edukacyjnych, jeśli w ogóle występuje, to w formie oceny opisowej.

W Polsce w praktyce szkolnej (bo nie z powodu implikacji prawnych) jest wystawioną 2 razy w roku szkolnym oceną klasyfikacyjną. Jest oparta na kryteriach formułowanych w szkolnych statutach na podstawie 7 obszarów wskazanych w Ustawie o systemie oświaty oraz  Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych. 

Jest najczęściej wypadkową obowiązującego w szkole systemu punktacji zachowań ucznia, wpisywanych na bieżąco uwag i subiektywnej oceny nauczyciela, która z nich wynika, a także oceny koleżeńskiej i samooceny ucznia. Sprowadziliśmy więc dziś ocenę zachowania do jednorazowych interakcji, w których są punkty, uwagi, kary i nagrody, a na koniec niewiele mówiąca ocena wyrażona słownie.

I to właśnie ta ocena wyrażona słownie wydaje się ważniejsza niż sam proces dochodzenia do niej. Jest oceną wysokiej wagi np. w klasie ósmej, gdy ma wpływ na “czerwony pasek” i wynikające z niego punkty przy rekrutacji.

Sama ocena w niewielkim stopniu służy temu, by uczeń:

-lepiej rozumiał obowiązujące normy i ich znaczenie w jego życiu osobistym i społecznym;

-wzmacniał pozytywną postawę ucznia w stosunku do siebie i innych;

-rozwijał osobistą refleksję nad tym, co jest dobre dla niego i grupy;

-podejmował samodzielne i odpowiedzialne działania budujące jego relacje z innymi oraz dające poczucie wpływu i sprawczości.

Kryteria oceny zachowania formułowane na podstawie zapisów z prawa oświatowego są dla uczniów abstrakcyjne i niezrozumiałe

Według zapisów prawa oświatowego ocena zachowania uwzględnia następujące obszary:

1) wywiązywanie się z obowiązków ucznia;
2) postępowanie zgodne z dobrem społeczności szkolnej;
3) dbałość o honor i tradycje szkoły;
4) dbałość o piękno mowy ojczystej;
5) dbałość o bezpieczeństwo i zdrowie własne oraz innych osób;
6) godne, kulturalne zachowanie się w szkole i poza nią;
7) okazywanie szacunku innym osobom.

[…]

Szkoła może wdrożyć ocenianie kształtujące w ocenie zachowania

Co jeszcze może zrobić szkoła, by ulepszyć system wystawiania oceny zachowania?

1.Szkoła może mocniej rozróżniać w praktyce ocenianie bieżące od oceniania klasyfikującego:
– komunikować, że wystawianie stopni i ocenianie rozumiane jako wspieranie uczenia się to odrębne sytuacje,
– inicjować rozmowy o innych sposobach wspierania uczniów w przestrzeganiu norm i zasad życia społecznego niż tradycyjna ocena zachowania. […]

2.Może także wzmocnić praktykę oceniania zachowania według jasnych, obiektywnych kryteriów, które:
– opisują pożądany rozwój w krokach,
– uwzględniają możliwości rozwojowe związane z wiekiem oraz indywidualne potrzeby i zasoby,
– umożliwiają ustalenie „miejsca” każdego ucznia na linii rozwoju (co udało się osiągnąć i na co należy zwrócić uwagę w przyszłości, a także jak to rozwijać).

3.Może także uspójniać praktyki i narzędzia wspierające w systematycznym monitorowaniu i komunikowaniu osiągnięć ucznia w obszarze zachowania:
– wspierać współpracę nauczycieli w zakresie zbierania i analizy dowodów uczenia się i ustalania poziomu postępów,
– wykorzystywać dostępne narzędzia, np. praktykę oceny opisowej, linie rozwoju, strategie oceniania kształtującego, rubriksy czy zadania edukacyjne,
– wzmocnić system doskonalenia nauczycieli o obszary wychowawcze. […]

4.Szkoła może także wzmocnić praktykę oceniania zachowania według jasnych, obiektywnych kryteriów, które:
– opisują pożądany rozwój w krokach,
– uwzględniają możliwości rozwojowe związane z wiekiem oraz indywidualne potrzeby i zasoby,
– umożliwiają ustalenie „miejsca” każdego ucznia na linii rozwoju (co udało się osiągnąć i na co należy zwrócić uwagę w przyszłości, a także jak to rozwijać).

Ocenianie kształtujące to systematyczne, interaktywne ocenianie postępów ucznia i uzyskanego przez niego zrozumienia nabywanej wiedzy i umiejętności, tak by móc określić, jak uczeń ma się dalej uczyć i jak najlepiej go nauczać (m. in. poprzez stosowanie celów i kryteriów sukcesu, informacji zwrotnej i autorefleksji ucznia czy koleżeńskiej informacji zwrotnej itp.). Czytaj więcej o ocenianiu kształtującym na www.ok.ceo.org.pl

Aby z sukcesem zrealizować taki model oceniania trzeba promować kulturę  oceniania skoncentrowanego na rozwoju ucznia,  zachęcać do przyglądania się dowodom rozwoju uczniów i stopniowo wprowadzać do szkół konkretne narzędzia służące monitorowaniu postępów. Trzeba także zadbać o zmianę związanych z ocenianiem postaw i przekonań uczniów, nauczycieli i rodziców oraz wspierać współpracę nauczycieli w tym obszarze.

Zmiana podejścia do oceny zachowania przynosi korzyści uczniom, nauczycielom i szkole

Wprowadzenie zmian w podejściu do oceny zachowania to wiele konkretnych  korzyści dla środowiska szkolnego.

Korzyści z perspektywy uczniów:

– zwiększenie poziomu odpowiedzialności za własne zachowanie;
– umożliwienie monitorowania własnych postępów w rozwoju postaw;
– jasno określone cele w obszarze osiągnięć wychowawczych;
– ocena zachowania odnosząca się do transparentnych kryteriów;
– umożliwienie rozwijania własnego potencjału, odnoszenie się do indywidualnych potrzeb.

Korzyści z perspektywy nauczycieli:

– uwspólnienie oczekiwań wobec uczniów na poziomie klas i roczników;
– większa transparentność celów i zamierzonych efektów w pracy z uczniami w obszarze osiągnięć wychowawczych;
– trafniejsze i bardziej adekwatne planowanie rozwoju w odniesieniu do zdiagnozowanych potrzeb uczniów;
– ułatwienie planowania interwencji profilaktyczno-wychowawczych;
– dostosowanie wsparcia rozwoju do możliwości i potrzeb uczniów.

Korzyści z perspektywy środowiska edukacyjnego:

– umożliwienie współpracy między nauczycielami, uczniami, rodzicami i wychowawcami w obszarze monitorowania osiągnięć wychowawczych;
– transparentność celów i oczekiwań wobec uczniów w kontaktach z rodzicami;
– budowanie środowiska wspierającego rozwój uczniów;
– budowanie przekonania o powiązaniu działań szkolnych z prawdziwym życiem.

x          x          x

Artykuł powstał na podstawie wieloletniego doświadczenia programu „Szkoła ucząca się” zainicjowanego w 2000 r. przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności oraz Centrum Edukacji Obywatelskiej oraz realizowanego od lat przez CEO, a także w wyniku bezpośrednich konsultacji i rozmów z dyrektorami i nauczycielami w zakresie zmian w „ocenie zachowania”, które miały miejsce w okresie czerwiec – wrzesień 2022.

Sylwia Żmijewskiej-Kwiręg jest nauczycielką wiedzy o społeczeństwie, twórczynią programów nauczania i podręczników, współautorką programów kompleksowego wspomagania szkół oraz materiałów dydaktycznych i eksperckich publikacji. Kieruje działem „Szkoła ucząca się”.

Cały tekst „Najwyższy czas na zmiany w ocenie zachowania”  –  TUTAJ

Źródło: www.ceo.org.pl