Na sobotnią lekturę, mając w pamięci niedawny Ogólnopolski Dzień Walki z Depresja, proponujemy dzisiaj (25 lutego 2023r.) raport z badań, którego autorką jest mgr Natalia Wojak – doktorantka w Katedrze Socjologii Rodziny, Edukacji i Wychowania w Instytucie Nauk Socjologicznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Tekst ten został opublikowany w kwartalniku ”Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne”  nr 2022/29/1

Poniżej zamieszczamy obszerne fragmenty tego raportu, odsyłając do jego pełnej wersji – plik PDF.

Zachowania suicydalne w opinii młodzieży licealnej (wybrane aspekty)

Sprawozdanie z badań empirycznych

Streszczenie

Współcześnie żyjemy w warunkach określanych mianem społeczeństwa ryzyka, w których obok rozmaitych udogodnień nasza codzienność i związane z nią postawy i zachowania narażone są na coraz większą niepewność oraz kryzysy – w tym zachowania samobójcze. Temat poruszany w niniejszym opracowaniu sytuuje się w kontekście zagubienia współczesnej młodzieży i dotyczy suicydalności młodych jako jednego z przejawów dezintegracji społecznej i tożsamościowej oraz załamania kontroli społecznej. W opracowaniu podsumowano rezultaty jednego z etapów badań autorskich o charakterze ankietowym. Ukazano opinie młodzieży licealnej na temat samobójstwa, w tym jego uwarunkowań, konsekwencji, zasięgu oddziaływania na środowisko młodzieżowe oraz działań postwencyjnych

[…]

Cechy społeczno-demograficzne respondentów

Skłonności samobójcze jednostek stanowią komponent rzeczywistości społecznej, a badanie dodatkowo uwypukliło problemy, z jakimi boryka się współczesna młodzież2 . W kontekście interesujących od strony poznawczej i praktycznej rezultatów badania w marcu 2022 r. na terenie jednej ze szkół średnich w Wołominie autorka przedsięwzięcia przeprowadziła spotkania z uczniami i rodzicami. Celem spotkań było zwrócenie uwagi na działania prewencyjne i postwencyjne dotyczące suicydalności młodzieży. Kwestionariusz ankiety składał się z 45 pytań o różnym charakterze. Znalazło się w nim miejsce dla pytań otwartych, półotwartych i zamkniętych, kilkukrotnie wykorzystano skalę Likerta. Kwestionariusz został podzielony na trzy części, przy czym pierwsza z nich dotyczy społeczno-demograficznych cech osób biorących udział w badaniu, druga obejmuje sferę aksjologiczną respondentów (dotyka ich stosunku do war[1]tości i związanych z nimi norm), a trzecia w całości odnosi się do zjawiska samobójstwa. Dokonując analizy i interpretacji rezultatów badań ankietowych, założono, że udzielane odpowiedzi odpowiadają rzeczywistym poglądom respondentów (nie są wynikiem żartów, przymusu lub naśladownictwa). Dzięki informacjom dostarczonym przez uczniów można stwierdzić, że w badanej zbiorowości dominują 16-latkowie (43,3%). Drugą co do wielkości grupę stanowią 15-latkowie (21,3%), natomiast najrzadziej re[1]prezentowani są uczniowie w wieku 17 (18,0%) i 18 lat (17,3%).

[…]

Badana młodzież o samobójstwie

Poglądy licealistów w analizowaniu trudności pojawiających się w życiu dorastającej jednostki są podobne. Zweryfikowanie danych uzyskanych dzięki badaniu ankietowemu umożliwiło wyodrębnienie grupy problemów, które najczęściej pojawiają się w życiu młodzieży, a wśród nich: bycie niezrozumianym przez dorosłych nieporozumienia lub konflikty rodzinne (56,0% badanych), bycie źle traktowanym przez rówieśników (50,6%), bycie ofiarą przemocy psychicznej/fizycznej/seksualnej (30%) i samotność (36,6%) . Dzięki danym empirycznym można wnioskować, że rodzina, a zwłaszcza rodzice stanowią pewien fundament dla kształtowania systemu wartości, który młodzi wdrażają we własnym życie.

Jacek Skrobot twierdzi, iż to właśnie rodzice są odpowiedzialni za właściwy rozwój potomstwa (Młyński 2008: 80). Młodzież z jednej strony chce mieć oparcie w rodzicach, a jednocześnie zachować autonomię. Młode osoby chcą być samodzielne, lecz ograniczenia dyktowane ze strony najbliższych osób minimalizują ich możliwości. Pojawia się krytycyzm w myśleniu, a mimo to czują przywiązanie do rodziny. Ten dualizm, to swoiste rozdarcie staje się podwaliną do braku pewności siebie i niskiego poczucia własnej wartości (Carr 2008: 52–77). Nastolatek stara się ocenić zyski i straty – następuje pewna kalkulacja w kontekście wartości życia. „Ocena prawdopodobieństwa wystąpienia samobójstwa dotyczy nasilenia czynników ryzyka i czynników ochronnych w danym przypadku” (tamże: 52). Badaną młodzież zapytano o to, czy osoby, które przechodzą kryzys lub doświadczają jakichś trudności, mają prawo odebrać sobie życie

Badaną młodzież zapytano o to, czy osoby, które przechodzą kryzys lub doświadczają jakichś trudności, mają prawo odebrać sobie życie

Odpowiedzi dotyczące prawa do decydowania o własnej dalszej egzystencji korespondują jednocześnie z postawami wobec śmierci, również tej o charakterze samobójczym4 (Makselon 1983: 157–159). Zdaniem młodzieży śmierć samobójcza nie jest sposobem na rozwiązanie problemów i trudności, opinię taką podziela prawie połowa respondentów – odpowiedź zdecydowanie nie zaznaczyło 56 osób (37,3%), a raczej nie – 11,0%. Chłopcy częściej niż dziewczęta podzielają taki pogląd. Niepokojące jest to, że co czwarty badany uznał, że jednostka ma do tego prawo – zdecydowanie tak (14,6%) i raczej tak (9%). Prawie co trzecia osoba (27,3%) nie ma zdania na ten temat. Samobójstwo wpisało się dość mocno w świat nauki, kultury i sztuki. Można stwierdzić, że „zarówno film, jak i literatura budują wizerunek samobójcy wyjątkowego” (Witkowska 2021: 272).

Taki wizerunek samobójcy separuje go od tematu śmierci, a koreluje z urzeczywistnieniem pustki lub też osamotnienia. Z tego też względu zapytano młodzież o to, czy w ostatnim czasie wzrasta czy zmniejsza się za[1]interesowanie problematyką samobójstw oraz o to, czy rozpowszechnianie tematyki związanej z samobójstwem w nowych mediach (portale społecznościowe, aplikacje, podkasty…) ma udział w powyższych zjawiskach.

Zdaniem połowy respondentów (53,0%), zwłaszcza chłopców, wzrasta zainteresowanie problematyką samobójstw we współczesnym świecie, a 39,0% badanych uważa, że sytuacja nie uległa zmianie. Większość uczniów zwraca uwagę, że rozpowszechnienie tego zagadnienia w nowych mediach zwiększy ryzyko samobójstw (42,0%), a 33%, że nic nie zmieni się. Jednocześnie tylko co czwarty respondent ma nadzieję, że przyczyni się to do wprowadzenia działań zapobiegawczych, dzięki czemu zmniejszy się liczba samobójstw i samookaleczeń. Ponowoczesne społeczeństwo ryzyka, w którym żyje się „tu i teraz”, relacje są nierzadko zniekształcane i sprowadzane do treści konsumpcyjnych, w którym dominuje informacja pozyskiwana w sieci, dorastająca jednostka coraz częściej poszukuje autorytetów w mediach. Zyskują one zatem coraz większe znaczenie w kontekście procesu decyzyjnego związanego z możliwością odebrania sobie życia.

Respondenci wskazali kategorię wiekową, która według nich jest najbardziej narażona na zachowania samobójcze (66% wytypowało 15–19-latków), co częściowo odpowiada obiektywnym danym instytucjonalnym. Według statystyk policyjnych, udostępnionych przez WHO, oraz raportów GUS próby samobójcze i samobójstwa zakończone zgonem są najczęściej udziałem osób między 15 a 29 rokiem życia oraz powyżej 60 roku życia (Witkowska 2021: 27–30). W kontekście wiedzy młodzieży na temat problematyki samobójstw zapytano również o płeć i środowiska zamieszkania, w których dokonuje się najwięcej zamachów samobójczych zakończonych zgonem.

Zdaniem licealistów to mężczyźni częściej niż kobiety podejmują zachowania zakończone śmiercią (66%), a także że mają one miejsce głównie w dużych ośrodkach miejskich (aż 83%). Z wielu raportów wynika, że w Polsce mężczyźni częściej popełniają samobójstwa niż kobiety, z kolei kobiety częściej dokonują prób samobójczych. Znacznie więcej samobójstw dokonuje się poza dużymi miastami – problem ten pojawia się na wsiach i w małych miejscowościach (Witkowska 2021: 27–30; Statystyki samobójstw… 2022).

Należy zaznaczyć, że przedstawiony raport jest jedynie wycinkiem szerszego badania dotyczącego poglądów i wiedzy młodzieży z zakresu samobójstw. Wybrane trzy ostatnie zagadnienia dotyczą osobistych doświadczeń respondentów. Zestawienie danych ukazuje pewną rozbieżność między tym, co deklaruje badana młodzież, a tym, w jaki sposób prawdopodobnie postąpiłaby w sytuacji niecodziennej – w której młoda osoba ma do czynienia z moralnymi i egzystencjalnymi dylematami. Z jednej strony respondenci w sytuacji, gdy mieliby myśli samobójcze, zachowaliby to dla siebie (57,0%), z drugiej strony aż 69 osób (49,0%) zaufałoby matce, a 76 uczniów przyjęłoby taką postawę wobec przyjaciół (50,6%). Zarówno ojciec (26,7% wskazań), jak i sympatia (22%) znaleźli się na dalszych miejscach. Tylko co siódmy badany szuka pomocy na forach i stronach internetowych. W kategorii „inne” młodzież dopisywała odpowiedzi wskazujące na konieczność radzenia sobie we własnym zakresie: sam sobie radzę, nie potrzebuje niczyjej pomocy; sam sobie radzę, analizuje i dochodzę do wniosków; nie potrzebuje nikogo; zostawiam to sobie; sam rozwiązuje problemy, dzięki nim człowiek staje się silniejszy. Trzeba sobie samemu radzić w życiu; czekam sam aż minie; tłumię to w sobie; zdaje się na siebie.

Czy naprawdę tak jest? Czy naprawdę dzisiejsza młodzież jest tak samotna? Poziom oraz wartość relacji międzyosobowych determinuje kontakt społeczny, który pod „wpływem dynamicznie wymieniających się wzajemnie działań wspólnych powoduje interakcje społeczne” (Wojak 2018: 108–112). Znacząca część młodzieży w sytuacji kryzysowej nie miałaby się do kogo zwrócić… Być może z powodu lęku przed konsekwencjami, oceną lub ostracyzmem społecznym.

Samobójstwo jest dobrowolnym działaniem, które prowadzi do zakończenia życia jednostki. Samo myślenie o śmierci wprawia w zakłopotanie lub wywołuje lęk, zwłaszcza gdy osoba ustosunkowuje się do tak delikatnego zagadnienia, jakim jest samodzielne zrezygnowanie z dalszej egzystencji przez człowieka. Samounicestwienie nie dotyczy tylko jednostki, która dokonuje tegoż działania, jest to czynność, która ma ponadindywidualny charakter. Można określić ją jako zjawisko społeczne.

W anonimowym badaniu poruszono również intymny aspekt zjawiska samobójstw – jego obecności w doświadczeniu badanej młodzieży.

Wykres 7. Suicydologiczne doświadczenia badanej młodzieży (w %)

Źródło: opracowanie własne

Dane dotyczące osobistych doświadczeń samobójczych zostały ukazane na wykresie 7. Większość badanych nie podejmowała działań o charakterze autodestruktywnym (65%), niemniej jednak 26 osób (18%) odpowiedziało twierdząco. Można jedynie domniemywać, że osoby, które nie chciały wypowiedzieć się w tej kwestii (14%) lub też nie udzieliły odpowiedzi (3%), mogły podejmować jakieś działania o charakterze suicydalnym, ale nie chciały, mimo anonimowości, o tym pisać.

 Podsumowanie

Badania licealistów z małego miasta na terenie województwa mazowieckiego dostarczyły wielu interesujących informacji dotyczących tego, w jaki sposób postrzegane jest samobójstwo w środowisku młodzieżowym. Co więcej, uzyskana wiedza o świecie wartości adolescentów, ich własnych doświadczeń o charakterze suicydalnym umożliwia realistyczną ocenę problemów młodzieży we współczesnym świecie. Wybrane zagadnienia opisane w niniejszym raporcie przybliżyły poglądy młodzieży na temat samobójstwa. Uczniowie mają styczność z samobójstwami, chociażby poprzez prezentowanie tematu w mediach. W czasach coraz bardziej konfliktowego społeczeństwa ryzyka również śmierć jest ukazywana w zupełnie inny sposób. Samobójstwo jest z jednej strony ukazywane, jako coś co ma na celu przerażać i są prezentowane drastyczne detale dotyczące sposobu dokonania tego czynu lub z drugiej strony jest często wspominane w mediach w kontekście śmierci znanych osób (celebrytów, aktorów lub muzyków). Jednostki ponoszą klęskę, za którą można uważać odebranie tego, co najcenniejsze – życia. Samobójstwo jest skrajną sytuacją, w wypadku której jednostka nie zawsze zdaje sobie sprawę z kontekstu swojego zachowania i jego konsekwencji, myśląc, że jest to jedyne możliwe rozwiązanie.

W wielu przypadkach można by tego uniknąć, gdyby młodzi znaleźli w odpowiednim czasie właściwą pomoc. Zagadnienia te, wychodzące poza ramy niniejszego raportu, zostaną zaprezentowane w dysertacji. […]

Cały tekst  „Zachowania suicydalne w opinii młodzieży Licealnej (wybrane aspekty)”  –  TUTAJ 

Źródło: file:///C:/Users/LENOVO/Downloads/Zachowania_suicydalne_w_opinii_m%C5%82od-1.pdf