Foto: www.publicystyka.ngo.pl

Dr Jędrzej Witkowski – prezes zarządu Centrum Edukacji Obywatelskiej

Dziś proponujemy lekturę tekstu dr Jędrzeja Witkowskiego – prezesa Zarządu Fundacji Centrum Edukacji Obywatelskiej, zamieszczonego 6 października 2021 r. na podstronie < Blogi > portalu Centrum Edukacji Obywatelskiej, zatytułowanego „Wizja szkoły na przyszłość, której nie znamy”.

Tekst został pierwotnie opublikowany w raporcie „Szkoła ponownie czy szkoła od nowa? Jak wygląda powrót do edukacji stacjonarnej?”, który powstał we współpracy i przy wsparciu zespołu Centrum Edukacji Obywatelskiej.

Zamieszczamy jedynie fragmenty tej publikacji, odsyłając w celu zapoznania się z całym tekstem do źródła:

Jeśli obecny kryzys ma stać się szansą do wyobrażenia polskiej szkoły na nowo, potrzebujemy wszyscy poważnej rozmowy, jaka edukacja może dobrze służyć wszystkim młodym ludziom w przyszłości i do jakiej szkoły naprawdę warto wracać. Eksperci i ekspertki zgadzają się, że podstawą do myślenia i rozmowy o szkole na nowe czasy powinny być: tradycyjne, sprawdzone i mocno zakorzenione w systemie podejścia, innowacyjne praktyki i wyniki badań edukacyjnych oraz wnioski z okresu edukacji zdalnej (Fullan, 2020). Jesteśmy przekonani, że w rozmowie o przyszłości szkoły powinniśmy wziąć udział wszyscy. Warto wsłuchiwać się w głos uczniów i uczennic, nauczycielek i nauczycieli, dyrekcji szkół, rodziców, ekspertów edukacyjnych i władz oświatowych.

Poniżej opisujemy, do jakiej szkoły warto wracać według Centrum Edukacji Obywatelskiej. Wizję tę formułujemy na podstawie wielu lat doświadczeń pracy z tysiącami szkół, bacznej obserwacji i analizie ostatniego roku, ostatnich tygodni i dni oraz wniosków z badań, które podpowiadają, jak tworzyć szkoły możliwości dla naszych dzieci.

TEZA 1: Znajdźmy nową równowagę priorytetów: budowania podmiotowości, dostarczania wiedzy, rozwijania kompetencji

Dziś szkoła skupiona jest na wiedzy przedmiotowej i wąsko rozumianych umiejętnościach przedmiotowych. Pozostałe elementy są w szkole obecne w sposób dalece niewystarczający lub pojawiają się w niej tylko teoretycznie. Potrzebujemy nowej równowagi priorytetów szkoły – dostarczania wiedzy, rozwijania kompetencji i budowania podmiotowości młodych ludzi (Fadel i in., 2015). […]

Wiedza. Szkoła powinna przekazywać wiedzę, która wyjaśnia otaczający nas świat, pozwala młodym ludziom go zrozumieć w jego złożoności i samodzielnie go poznawać również po lekcjach.

Kompetencje. Szkoła powinna rozwijać kompetencje ogólne, które pozwalają młodym ludziom skutecznie funkcjonować w szkole i dorosłym życiu. Warto, aby uczyła samodzielnego myślenia, współpracy, rozwiązywania problemów, empatii, zarządzania sobą i uczenia się.

Podmiotowość i wspólnotowość. Szkoła powinna w ramach działań wychowawczych budować poczucie własnej wartości, skuteczności i sprawstwa młodych ludzi, ich poczucie przynależności do wspólnoty i odpowiedzialności za nią.

TEZA 2: Spójrzmy na całość szkolnego doświadczenia, zadbajmy o dobrostan

Dwanaście lat spędzanych w systemie edukacji to spora część życia młodych ludzi. Trzeba na nią patrzeć nie tylko przez pryzmat efektów kształcenia (zdobywanej wiedzy i umiejętności), ale również przez pryzmat wpływu na psychofizyczny dobrostan uczniów. Szkoła może i powinna być wymagająca, ale musi dać się lubić i musi chcieć się do niej wracać, a jak pokazują badania PISA, polscy uczniowie i uczennice często czują się w niej obco (Ostrowska, Sitek, 2020, s. 252).

Nie może być tak, że przedmioty, oceny czy wyniki egzaminów stają się ważniejsze od młodych ludzi. Te priorytety trzeba odwrócić również dlatego, że jak pokazują badania prowadzone w ostatnich dekadach, dla skuteczności procesu uczenia się ważne są: fizyczny, psychiczny i emocjonalny stan uczniów, relacje rówieśnicze oraz relacja pomiędzy uczniem a nauczycielem, nastawienie uczniów do nauki i szkoły (Darling-Hamond, i in., 2020). […]

TEZA 3. Postawmy na naturalną ciekawość uczniów, ich zainteresowania i głębokie uczenie się zamiast mechanicznego zapamiętywania i odtwarzania

Szkoła może wykorzystywać naturalną ciekawość dzieci i młodzieży oraz ich chęć poznania i zrozumienia otaczającego ich świata. Takie podejście będzie bardziej angażujące i motywujące dla uczniów niż klasyczne praktyki oparte na transferze fragmentarycznej wiedzy przedmiotowej, jej zapamiętywaniu i przywoływaniu w czasie sprawdzianów. […]

TEZA 4: Uczmy także przez stawianie pytań i działanie, w szczególności projekty edukacyjne

Tradycyjne, podawcze metody nauczania mają swoje utrwalone miejsce w szkole, a badania edukacyjne pokazują ich skuteczność w osiąganiu wielu celów edukacyjnych. Jeśli jednak szkoła ma być miejscem głębokiego uczenia się, warto poszerzać repertuar metod stosowanych w czasie zajęć (Hattie, Yates, 2014).

Uczenie przez dociekanie i stawianie pytań, uczenie we współpracy i uczenie przez działanie, a wreszcie uczenie metodą projektów edukacyjnych mają moc angażowania uczennic i uczniów w naukę. Pozwalają im samodzielnie konstruować, utrwalać i stosować wiedzę, rozwijają kompetencje ogólne i budują podmiotowość uczniów w procesie uczenia się (Barron i Darling-Hammond, 2013). […]

TEZA 5: Wzmocnijmy głos uczennic i uczniów, budujmy ich społeczne zaangażowanie i obywatelską odpowiedzialność

Szkoła powinna odgrywać istotną rolę w budowaniu postaw obywatelskich młodych ludzi – rozwijaniu ich poczucia przynależności do wspólnoty i odpowiedzialności za nią, solidarności z innymi oraz zaangażowania na rzecz dobra wspólnego. Warto, aby szkoła była miejscem, które pokazuje moc wspólnego obywatelskiego działania.

Fundamentem tego procesu powinna być samorządność uczniowska, koncepcja dobrze zakorzeniona w polskiej szkole, choć często słabo wdrażana w praktyce. Samorząd uczniowski, by pełnić rolę inkubatora aktywności obywatelskiej, powinien być prawdziwie demokratyczną instytucją, poprzez którą uczniowie uczestniczą w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczą, w tym decyzji dotyczących uczenia się i nauczania w szkole (Tragarz, 2019; Quaglia, Corso, 2015). […]

TEZA 6: Uczyńmy egzaminy podsumowaniem osiągnięć młodych ludzi, a nie sensem szkoły

Egzaminy zewnętrzne – egzamin ósmoklasisty i matura – stanowią ważny moment zwieńczenia i podsumowania szkolnych osiągnięć uczniów i uczennic. Pełnią też ważną funkcję diagnostyczno-ewaluacyjną dla systemu.

Jednocześnie jednak oparcie procesu selekcji do szkół średnich i na studia o wyniki egzaminów zewnętrznych sprawia, że ich pozycja w systemie oświaty staje się zbyt silna. Zamiast naturalnego podsumowania etapu edukacji, stają się dla wielu sensem funkcjonowania szkoły. Coraz większą część czasu i uwagi uczniów, nauczycieli i rodziców zajmuje przygotowanie do egzaminu. Jest to tym bardziej niepokojące, że egzaminy zewnętrzne sprawdzają dość ograniczony zakres wiedzy i umiejętności przedmiotowych. […]

TEZA 7: Wykorzystajmy ocenianie do wspierania uczenia się zamiast karania i nagradzania

Ocenianie jest i powinno pozostać ważnym elementem procesu uczenia się. To dzięki stałemu monitorowaniu i sprawdzaniu tego, jak uczą się uczniowie, nauczyciel wie, jakie działania powinien zaproponować klasie, kto już zrozumiał omawiane zagadnienia, a kto potrzebuje dodatkowej pomocy. Takie ocenianie to zdobywanie przez nauczyciela wiedzy o procesie uczenia się uczniów, a równocześnie zdobywanie przez samych młodych ludzi wiedzy o własnym procesie uczenia się i wymiana tych informacji. Ocenianie może przyjmować bardzo różne formy – samooceny uczniowskiej, oceny koleżeńskiej, informacji zwrotnej od nauczyciela, portfolio prezentującego dokonania ucznia oraz ocen wyrażonych stopniem (Sterna, 2006).

W szkole zbyt często redukujemy ocenianie do stopni, które zamiast być informacją dla ucznia o poziomie opanowania wiedzy i umiejętności przedmiotowych, stają się formą zewnętrznego motywowania lub straszaka, nagrody lub kary. Tymczasem badania mówią jasno, że to nie ocenianie stopniem, ale ocenianie kształtujące, w szczególności informacja zwrotna od nauczyciela dla ucznia, najbardziej pomagają w uczeniu się (Hattie i Timperley, 2007). Stopnie tymczasem osłabiają motywację wewnętrzną, zachęcają do pamięciowego uczenia się, sprzyjają porównywaniu się i rywalizacji między uczniami, potęgują stres i są źródłem lęku uczniów (Black i in. 2006). […]

TEZA 8: Budujmy szkoły w oparciu o kompetencje, zaangażowanie i profesjonalizm dyrektorów i nauczycielek

Jeśli system edukacji przetrwał próbę, jaką był ponad roczny okres edukacji zdalnej, udało się to dzięki profesjonalizmowi i zaangażowaniu ogromnej grupy nauczycielek i nauczycieli oraz dyrekcji szkół. To oni, często z dnia na dzień, wymyślali i organizowali szkołę na nowo – zdalnie, hybrydowo i stacjonarnie – zdobywając jednocześnie nowe kompetencje, poznając nowe narzędzia i metody pracy, które pozwalały im towarzyszyć swoim uczniom.

W szkołach, w których udało się to dobrze zorganizować, kadra wychodzi z kryzysu zmęczona, ale wzmocniona doświadczeniem wspólnej pracy i sukcesu, który udało im się osiągnąć. Kryzys ujawnił istnienie zasobów (szczególnie relacyjnych i kompetencyjnych), których szkoły nie były dotychczas świadome, a nowe kompetencje i poczucie sprawstwa w tych zespołach mogą i powinny stać się paliwem dla zmiany edukacji w przyszłości.[…]

Cały tekst „Wizja szkoły na przyszłość, której nie znamy” – TUTAJ

Źródło: www.blog.ceo.org.pl