Dziś proponujemy lekturę fragmentu większej całości – raportu, opracowanego przez „Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość” oraz „Koalicję NIE dla Chaosu w Szkole”, który na podstawie diagnozy skutków wprowadzonej przez PiS reformy zawiera propozycję przyszłego systemu edukacji:

                                                                                 […]

10.1.Jakim celom służyć powinna szkoła w XXI wieku?

Aby odpowiedzieć na pytanie jak powinien funkcjonować w przyszłości system polskiego szkolnictwa, musimy przede wszystkim określić cele, którym w XXI wieku służyć powinna edukacja szkolna, przedstawić projekt struktury całokształtu polskiego szkolnictwa najbardziej korzystny dla realizacji tych celów, wskazać zasady, zgodnie z którymi powinny być konstruowane programy nauczania dla poszczególnych etapów kształcenia, a także określić sposób zarządzania systemem edukacji – najbardziej skuteczny dla realizacji celów, którym służyć powinny szkoły.

W roku 1981 z ramienia Zespołu Edukacji „Solidarności” w negocjacjach z ówczesnym ministerstwem Oświaty i Wychowania w sprawie koniecznych zmian w polskim szkolnictwie,przygotowaliśmy dokument zatytułowany „Szkoła jako środowisko wychowawcze”. Pierwsze zdanie tego dokumentu brzmiało: „Szkoła służyć ma dziecku”. Tak formułując podstawowy cel edukacji szkolnej chcieliśmy przed laty przeciwstawić się całkowitemu podporządkowaniu w PRL-u systemu edukacji interesom rządzącej partii i traktowaniu indoktrynacji ideologicznej młodego pokolenia jako podstawowego zadania szkoły.

To stwierdzenie sprzed lat jest znowu aktualne. Odpowiadając na pytanie: „jakim celom służyć ma szkoła?” powinniśmy znowu powtórzyć: „szkoła służyć ma dziecku”, a nie dążącym do utrzymania władzy politykom, nie określonym grupom interesu, nie wyznawcom takiej czy innej ideologii, którzy próbują indoktrynować poprzez edukację szkolną młode pokolenie.

Szkoła będzie dobrze służyć uczęszczającym do niej uczniom, jeśli na wszystkich etapach kształcenia stworzy warunki korzystne dla ich wszechstronnego rozwoju. Powinna więc przekazywać wiedzę niezbędną do opanowania ważnych w życiu umiejętności, pomagać w rozumieniu otaczającego świata w jego różnorodnych aspektach, pogłębiać rozumienie samego siebie i rozwijać empatię niezbędną dla rozumienia innych. Bardzo ważnym celem szkolnej edukacji jest skuteczna pomoc w odnajdywaniu przez każdego ucznia jego autentycznych zainteresowań, przy jednoczesnym stworzeniu szans na twórcze pogłębianie tych zainteresowań. Sprawą zasadniczą jest rozwijanie samodzielnego i krytycznego myślenia uczniów, uczenie prowadzenia dialogu, umiejętności uzasadniania własnych przekonań iprowadzenia pozbawionej agresji rzeczowej polemiki z osobami o innych poglądach.

Szkoła powinna także kształtować w uczniach umiejętność pracy zespołowej i stwarzać warunki korzystne dla rozwijania ich współodpowiedzialności za tworzoną z innymi wspólnotę, przygotowując w ten sposób do aktywnego i twórczego uczestnictwa w życiu społecznym.

10.2.Jaka struktura szkolnictwa byłaby najbardziej skuteczna dla realizacji tak sformułowanych celów?

Aby szkoła mogła realizować w praktyce sformułowane powyżej cele, struktura szkolnictwa musi być dostosowana do możliwości poznawczych i psychicznych uczniów na każdym etapie ich rozwoju. Inne możliwości i potrzeby mają dzieci w wieku przedszkolnym, w okresie wczesnoszkolnym, w wieku dojrzewania i w wieku młodzieńczym. Ważne jest, aby struktura szkolnictwa uwzględniała zróżnicowane potrzeby uczęszczających do szkół uczniów i jednocześnie stwarzała możliwości rozwoju dla wszystkich dzieci niezależnie od ich uzdolnień, społecznego pochodzenia, miejsca zamieszkania i sytuacji materialnej. Szkolnictwo powinno być tak zorganizowane, aby uczniowie szczególnie uzdolnieni w określonych dziedzinach mieli w szkole możliwość rozwijania swych zainteresowań i pasji, a uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych (niepełnosprawni, uchodźcy niedawno przybyli do Polski i nie znający jeszcze w stopniu wystarczającym polskiego języka, a także uczniowie z różnych innych powodów mający trudności w nauce) mieli szanse na uzyskanie indywidualnej pomocy i jednocześnie na integrację ze swymi rówieśnikami w ramach społeczności szkolnej.

Dążąc do dostosowania szkolnictwa do potrzeb uczniów na określonym etapie ich rozwoju możemy odwołać się do rozwiązań strukturalnych wprowadzonych przez reformę Janusza Jędrzejewicza, po długim okresie przygotowań przyjętą do realizacji w roku 1932. Struktura szkolnictwa w okresie międzywojennym, po wprowadzeniu tej reformy, przedstawiała się następująco: przedszkole (dzieci od trzeciego do szóstego roku życia); sześcioletnia szkoła podstawowa (dzieci od siódmego do dwunastego roku życia)l; czteroletnie gimnazjum zakończone tzw. małą maturą (uczniowie od trzynastego do szesnastego roku życia); dwuletnie liceum ogólnokształcące z profilowanymi klasami przygotowującymi do wybranego kierunku wyższych studiów lub liceum zawodowe przygotowujące do pracy w określonym zawodzie i do studiów wyższych na określonym kierunku (uczniowie, którzy ukończyli gimnazjum). Uczniowie szkół podstawowych, którzy nie mieli kształcić się dalej na wyższych studiach, nie musieli kończyć gimnazjum – mogli rozpocząć naukę zawodu w szkołach zawodowych niższego stopnia po ukończeniu szkoły podstawowej. Tak pomyślana struktura szkolnictwa uwzględniała wprawdzie sformułowany przez nas postulat dostosowania etapów kształcenia do potrzeb rozwojowych uczniów, nie wyrównywała jednak szans edukacyjnych dla ogółu polskich dzieci. Kształcenie w czteroletnich gimnazjach nie było przeznaczone dla wszystkich uczniów kończących szkołę podstawową, lecz jedynie dla tych, którzy mieli w przyszłości zdobyć wykształcenie wyższe, miało więc charakter elitarny.

Struktura szkolnictwa sprzyjająca realizacji wskazanych przez nas celów edukacji szkolnej mogłaby uwzględniać wprowadzone przez reformę Jędrzejewicza rozwiązania dotyczące etapów kształcenia, jednocześnie odrzucając elitaryzm tego systemu. […] (strony: 51 – 52)

Przywołany fragment pochodzi z opracowania „Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość 3.0; Koalicja NIE dla chaosu w szkole. RAPORT O SKUTKACH WPROWADZANEJ OBECNIE PRZEZ WŁADZE REFORMY OŚWIATY. PROPOZYCJA PRZYSZŁEGO SYSTEMU EDUKACJI”. Cały tekst   –   TUTAJ