Z kilkudniowym opóźnieniem udostępniamy, zamieszczony w niedzielę 18 maja przez Zytę Czechowską na jej fejsbukowym profilu bardzo ważny tekst, w którym podzieliła się swoją wiedzą i doświadczeniem w pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi [SPE]. Oto ten tekst bez żadnych skrótów:

 

 

Zyta Czechowska – właścicielka i dyrektorka Niepublicznego Ośrodka Doskonalenia Zawodowego, nauczycielka matematyki w Zespole Szkół Specjalnych  w  Kowanówku  

 

 

 

OCENA ZACHOWANIA UCZNIA ZE SPE

 

 

Wielokrotnie podczas szkoleń jestem proszona o swoją perspektywę na ocenę zachowania ucznia ze SPE.

 

>To nie jest łatwy temat, bo nie ma jednej odpowiedzi,szablonu, ani sztampy. Potrzeba dużej empatii, wiedzy na temat funkcjonowania uczniów ze SPE, ich deficytów, dysfunkcji i specyfiki funkcjonowania.

 

O tym jak ustalać ocenę zachowania tych uczniów mówią też zapisy w prawie oświatowym.

Kilka refleksji ode mnie…

 

>Pamiętajmy: żadne dziecko nie chce być „niegrzeczne”, kłopotliwe czy karane.

Dzieci chcą być akceptowane, zauważone, zrozumiane.

Chcą czuć się bezpieczne i mieć relacje.

Nie każde dziecko potrafi to wszystko wyrazić właściwie.

Nie każde umie regulować emocje, prosić o pomoc, działać zgodnie z zasadami.

Ale każde dziecko – nawet to najtrudniejsze – potrzebuje dorosłego, który najpierw zapyta: „Co się stało?”, a nie: „Coś ty znowu zrobił?”

Bo za trudnym zachowaniem zawsze stoi jakaś potrzeba.

Zamiast karać – spróbujmy zrozumieć.

 

>>W pracy wychowawczej i dydaktycznej nauczyciela często pojawia się trudne pytanie: jak ocenić zachowanie ucznia, u którego występują zaburzenia rozwojowe, trudności emocjonalne lub inne dysfunkcje? Z pomocą przychodzi prawo oświatowe, które w sposób wyraźny wskazuje na konieczność indywidualizacji oceny w takich przypadkach.

 

Co mówi rozporządzenie?

 

„Przy ustalaniu oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia lub inne dysfunkcje rozwojowe, należy uwzględnić wpływ tych zaburzeń lub dysfunkcji na jego zachowanie, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego lub orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania lub opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej.”

 

Ten zapis zobowiązuje nauczycieli do empatycznego, wnikliwego i zindywidualizowanego podejścia przy ocenianiu zachowania uczniów z diagnozami. Oznacza to, że nie każde zachowanie, które odbiega od norm klasowych, może być ocenione jednoznacznie negatywnie, jeśli wynika ono z potwierdzonych trudności rozwojowych lub zdrowotnych.

 

>>Co to oznacza w praktyce?

 

Niektóre zachowania uczniów, które mogą być odbierane jako przejaw braku kultury, lenistwa, nieposłuszeństwa czy braku wychowania, w rzeczywistości są symptomami zaburzeń neurorozwojowych, nadwrażliwości emocjonalnej, zaburzeń integracji sensorycznej czy deficytów uwagi.

 

 

>>Przykłady uczniów i sytuacji:

 

Uczeń w spektrum autyzmu, który często przerywa nauczycielowi, mówi bez kolejki lub nie patrzy w oczy – to nie brak szacunku, a trudność w regulacji emocji i komunikacji społecznej.

Uczeń z ADHD, który nie potrafi usiedzieć w miejscu, wychodzi z klasy lub mówi głośno – to nie prowokacja, lecz objaw nadruchliwości i impulsywności, której nie kontroluje w pełni.

Uczeń z zaburzeniami lękowymi, który nie odzywa się na lekcjach, nie uczestniczy w dyskusjach klasowych lub unika odpowiedzialności – to nie bunt, a przejaw silnego napięcia i lęku przed oceną.

 

Czego nie oceniamy u uczniów z orzeczeniami kiedy ustalamy ocenę zachowania?

Impulsywnych reakcji wynikających z diagnozy, takich jak krzyk, płacz, gwałtowne ruchy, nagłe wyjścia z klasy – jeśli są objawem trudności emocjonalnych, sensorycznych czy neurorozwojowych, a nie przejawem złej woli.

 

Braku uczestnictwa w działaniach grupowych, gdy uczeń zmaga się z fobią społeczną, mutyzmem wybiórczym lub innymi zaburzeniami lękowymi – nie każdy wycofany uczeń jest „niewychowany”, często to efekt cierpienia, a nie niechęci.

 

Sposobu komunikowania się, jeśli uczeń posługuje się komunikacją alternatywną (AAC), ma afazję, trudności artykulacyjne lub opóźniony rozwój mowy – nie oceniamy tego jako „braku kultury” czy „ignorowania nauczyciela”.

 

Trudności w rozumieniu zasad społecznych, u uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, którzy mogą potrzebować wielokrotnego przypominania reguł, nie rozumieją niuansów społecznych (np. żartów, ironii, zasad kolejności) i reagują nieadekwatnie do sytuacji. To nie przejaw buntu, ale ograniczeń poznawczych.

 

Trudności z wyrażaniem emocji i uczuć, gdy uczeń reaguje płaczem, zamknięciem się w sobie lub agresją w sytuacjach napięcia – zwłaszcza w przypadku uczniów z niedostosowaniem społecznym, dla których przemoc czy wulgaryzmy są często językiem nabytym w środowisku, nie wybranym z premedytacją.

 

>>Przykłady braku dostosowania się do zasad szkolnych, kiedy wynika to z:

 

-deficytów funkcji wykonawczych (np. nie umie zorganizować pracy, ciągle zapomina zeszyt),

 

-niskiego poziomu samokontroli (np. przerywa, wtrąca się, wstaje bez pytania),

 

-braku zrozumienia konsekwencji (np. nie łączy przyczyny ze skutkiem),

 

-lub problemów rodzinnych, które wpływają na jego funkcjonowanie w szkole.

 

 

>Jak sprawiedliwie i wspierająco ocenić zachowanie?

 

-Zapoznaj się z dokumentacją ucznia – orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego lub opinia poradni daje konkretne informacje, które powinny być punktem wyjścia do oceny.

 

-Skonsultuj się ze specjalistami – pedagogiem specjalnym, psychologiem lub wychowawcą, by lepiej zrozumieć zachowanie ucznia i jego tło.

 

-Obserwuj postęp i wysiłek, nie tylko efekt – czy uczeń stara się przestrzegać zasad? Czy widać poprawę na miarę jego możliwości?

 

-Nie porównuj ucznia do innych – porównuj go tylko do jego wcześniejszych zachowań. Dla jednego ucznia sukcesem będzie przestrzeganie ciszy na lekcji przez 10 minut, dla innego – przeproszenie kolegi.

 

-Zapisz w statucie szkoły, że ocena zachowania ucznia z orzeczeniem uwzględnia jego sytuację psychofizyczną – to zgodne z prawem i zabezpiecza przed niesprawiedliwą oceną.

 

-Rozmawiaj z rodzicami – wspólne ustalenie celów wychowawczych pozwala na spójne działania i większe zrozumienie.

 

-Poznaj przyczyny i następstwa zachowań trudnych u uczniów. Przeczytasz o nich tutaj

 

 

Dobra praktyka – ocena opisowa, która obowiązuje w edukacji wczesnoszkolnej w przypadku uczniów z umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną.

 

W przypadku uczniów ze SPE warto stosować ocenę opisową zachowania na podstawie której wspólnie ustalimy ocenę wyrażoną za pomocą skali np.:

 

„Uczeń wykazuje trudności w regulacji emocji, jednak stara się przestrzegać ustalonych zasad. Współpracuje z nauczycielami i reaguje na podpowiedzi. Potrzebuje wsparcia w relacjach rówieśniczych, ale w bezpiecznym otoczeniu podejmuje próby współpracy.”

 

Ocena zachowania ucznia z zaburzeniami to nie miejsce na karanie, lecz na wspieranie. To przestrzeń do zauważenia postępów, docenienia wysiłku i budowania motywacji. Nie chodzi o obniżanie wymagań, lecz dostosowanie ich do realnych możliwości ucznia.

 

Bo sprawiedliwość w edukacji nie oznacza tego samego dla wszystkich – oznacza to, co jest potrzebne każdemu z osobna.

 

 

 

Więcej o ocenianiu uczniów ze SPE przeczytasz  –  TUTAJ

 

 

Ocenianie uczniów ze SPE  –  TUTAJ

 

 

Promocja uczniów z niepełnosprawnością intelektualną  –  TUTAJ

 

 

Zapraszam też na webinar na temat oceniania uczniów w edukacji wczesnoszkolnej  – TUTAJ

 

 

 

 

 

Źródło: www.facebook.com/zyta.czechowska/